Koniec z ubóstwem

Fundacja PCPM (Polskie Centrum Pomocy Międzynarodowej)

Ubóstwo to nie tylko brak pieniędzy. To nierówne szanse, brak bezpieczeństwa i brak narzędzi, by uczynić przyszłość może inną niż teraźniejszość. Widzimy to w miejscach dotkniętych wojną, kryzysem klimatycznym czy katastrofami naturalnymi. Zgodnie z Agendą na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, której Cel 1 to eliminacja ubóstwa, we wszystkich jego formach i wszędzie, ubóstwo jest postrzegane jako wielowymiarowy problem, obejmujący brak dostępu do edukacji, opieki zdrowotnej, czystej wody czy żywności. Choć globalne wysiłki przyniosły pewne sukcesy, jesteśmy pięć lat przed wyznaczoną datą, a postęp w realizacji tego celu jest mocno zagrożony. Globalne kryzysy, takie jak pandemia, konflikty zbrojne i zmiany klimatyczne, odwróciły wiele lat ciężkiej pracy.

W skrajnym ubóstwie żyje niemal co dziesiąty mieszkaniem globu, czyli 808 milionów ludzi (Bank Światowy). Fundacja Polskie Centrum Pomocy Międzynarodowej od lat działa tam, gdzie ubóstwo ma najbardziej dramatyczne oblicze. Zapewniamy dzieciom i młodzieży dostęp do nauki i opieki zdrowotnej, a rodzinom oferujemy programy finansowego wsparcia (cash assistance), które pozwalają im samodzielnie decydować o najważniejszych potrzebach. Szkolimy także lokalne służby ratownicze, wzmacniając bezpieczeństwo całych społeczności. To ważny element walki z ubóstwem – bo skutki katastrof i kryzysów najmocniej dotykają właśnie najbiedniejszych. Przeciwdziałanie skutkom ubóstwa ma też swoją odsłonę w Polsce. Od 2022 roku wspieramy uchodźców z Ukrainy – oferując kursy językowe czy pomoc w znalezieniu pracy. To nie jest wyłącznie reakcja na kryzys, lecz inwestycja w to, by osoby te mogły samodzielnie odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Dla PCPM ważnym narzędziem w walce z ubóstwem jest Konkurs Grantowy POP Fund, którego piąta edycja odbywa się pod hasłem “Odporność”. To inicjatywa wspierająca organizacje społeczne i lokalne projekty w Polsce, odpowiadające na wyzwania związane z nierównościami i wykluczeniem. POP Fund pokazuje, że skuteczna walka z ubóstwem to nie tylko działania międzynarodowe, ale także wzmacnianie solidarności i rozwijanie innowacyjnych pomysłów w naszym najbliższym otoczeniu.

Skuteczna walka z ubóstwem wymaga inteligentnego łączenia natychmiastowej pomocy humanitarnej z długofalowymi projektami rozwojowymi. Działania Fundacji PCPM opierają się na przekonaniu, że ubóstwo wynika często z braku systemów, które umożliwiają niezależność. Dlatego kluczowe jest budowanie odporności na poziomie lokalnym, we współpracy z lokalnymi aktorami, którzy najlepiej rozumieją własne potrzeby i wyzwania. Wspieranie lokalnych społeczności w tworzeniu własnych mechanizmów adaptacji i reagowania na wyzwania jest o wiele bardziej efektywne niż narzucanie gotowych rozwiązań. Takie podejście, oparte na zapewnieniu odpowiedniego wsparcia i zasobów, umożliwia tworzenie trwałych rozwiązań, które minimalizują ryzyko powrotu do ubóstwa. Fundamentem trwałego rozwoju są także inwestycje w edukację i infrastrukturę w miejscach dotkniętych ubóstwem. Dają one społecznościom dostęp do narzędzi i wiedzy, co jest kluczowym krokiem w procesie wychodzenia z ubóstwa i budowania lepszej przyszłości. Cel 1 Agendy 2030 – „Koniec z ubóstwem” – dla Fundacji PCPM nie jest punktem w globalnym dokumencie, lecz codziennym działaniem. Nasze doświadczenie pokazuje, że ubóstwo nie jest nieuchronnym losem, ale wyzwaniem, któremu można sprostać dzięki wiedzy, konkretnym rozwiązaniom i współpracy różnych środowisk.

Koniec z ubóstwem

Europejska Sieć Przeciwdziałania Ubóstwu (EAPN Polska) 

Wyzwania

Postęp ogółem, zastój wśród dzieci. 2019–2024: ubóstwo lub wykluczenie społeczne (AROPE) spadło z 6,58 do 5,82 mln. Jest to połowa celu Polski do 2030, czyli mniej o 1,5 mln, choć w ujęciu SDG - mniej o 50% (czyli o 3,25 mln) - jesteśmy od celu bardzo daleko. Wśród dzieci tylko osiągnięcie to tylko mniej o 19 tys. (1,09 → 1,07 mln). Aby zredukować brakujące 281 tys. (cel do 2030 wynosi 300 tys.), potrzeba około 47 tys. rocznie (zamiast 4 tys.).

Luka socjalna. Progi pomocy dają stopę ubóstwa ustawowego 2,6%, gdy ubóstwo skrajne wynosi 5,2%; około 975 tys. osób skrajnie ubogich nie kwalifikuje się więc do ustawowego wsparcia. Ubóstwo transportowe i energetyczne. Prawie 2,5 mln osób łączy niskie dochody i bardzo słaby dostęp do transportu; ryzyko dotyczy ponad 8 mln. EU ETS2 podniesie koszty dojazdów i ogrzewania – najmocniej wśród najuboższych. Bezpieczeństwo żywnościowe. Analiza danych z 2023 wskazuje, że przy progu minimum żywnościowego 42,4% populacji może doświadczać ubóstwa żywnościowego; 88% „skrajnie ubogich” cierpi także na skrajne ubóstwo żywnościowe. Bezdomność. Oficjalnie 31 042 osób, lecz po doliczeniu uchodźców z Ukrainy około 53,4 tys.; blisko połowę stanowią cudzoziemcy.

Priorytety do 2027

• Zamykanie luki socjalnej: automatyczna coroczna weryfikacja kryteriów pomocy społecznej (w kierunku minimum socjalnego), by skrajnie ubodzy nie byli wykluczani.
• Dzieci i rodziny: jednorazowe podwojenie zasiłków rodzinnych i kryteriów, potem stała waloryzacja; w perspektywie – zintegrowane świadczenie na dzieci (proporcjonalny uniwersalizm). To warunek osiągnięcia mniej o 300 tys. dzieci w AROPE.
• „Gwarancja dojazdu” i tańsza energia: minimum usług transportowych, bezpłatne młodzieżowe i szkolne dowozy; szybkie wypłaty ze Społecznego Funduszu Klimatycznego oraz masowa termomodernizacja i wymiana źródeł ciepła dla najuboższych.
• Walka z głodem: powszechny i bezpłatny posiłek w szkole/przedszkolu w gminach wysokiego ryzyka, a następnie w całym systemie szkolnym.
• Bezdomność: coroczny monitoring według ETHOSLight (z ujęciem OZZ i „bezdomności ukrytej”) oraz skalowanie programów „Najpierw mieszkanie” z finansowaniem wieloletnim i ścieżkami integracji.

Fundamenty do 2030

Nowy strategia ograniczania ubóstwa i zakończenia bezdomności 2028–2034 z obowiązkową oceną wpływu na ubóstwo, mikrostymulacjami ex ante i wskaźnikami wysokiej częstotliwości; ratyfikacja Zrewidowanej Europejskiej Karty Społecznej oraz powołanie Rzecznika Praw Społecznych; lepszy pomiar przez integrację danych administracyjnych i włączenie do statystyk osób w instytucjach i bezdomności..

SDG 1: Wyeliminować ubóstwo we wszystkich jego formach

UNEP/GRID-Warszawa 

Od początku XXI wieku świat zredukował ubóstwo o ponad połowę, jednak w 2025 roku jak wskazuje raport "Poverty, Prosperity and Planet"1 dziś niemal 700 milionów osób (8,5 % globalnej populacji) żyje w skrajnym ubóstwie, czyli poniżej 2,15 USD dziennie. Najtrudniejsza sytuacja dotyczy Afryki Subsaharyjskiej i części Azji Południowej - według aktualizacji Banku Światowego, ekstremalne ubóstwo w Afryce Subsaharyjskiej wzrosło z wcześniej szacowanych 37,0% do 45,5% w 2022 roku2. Bieda to brak dochodów, ograniczony dostęp do edukacji, opieki zdrowotnej, wody, energii, technologii i rynku pracy, a także poczucie wykluczenia i brak wpływu na decyzje polityczne. Te wymiary ubóstwa stają się jeszcze bardziej widoczne w warunkach nasilającego się kryzysu klimatycznego, który niszczy plony, podnosi koszty energii i żywności, a także prowadzi do masowych migracji. Zjawiska, które dziś destabilizują życie milionów ludzi w krajach Globalnego Południa, coraz częściej odczuwa również Europa – rosnące ceny energii, wrażliwość regionów na ekstremalne zjawiska pogodowe czy pogłębiające się nierówności społeczne.

Rola biznesu w eliminacji ubóstwa

Przedsiębiorstwa mają unikalne możliwości, aby tworzyć trwałe i systemowe rozwiązania. Kluczowym obszarem jest tworzenie godnych miejsc pracy zapewniających uczciwe płace, bezpieczeństwo socjalne i poszanowanie praw człowieka. Innowacje biznesowe, takie jak technologie finansowe, edukacja cyfrowa czy rozwiązania wspierające rolnictwo odporne na zmiany klimatu, mogą otwierać dostęp do rynków i zwiększać dochody najuboższych społeczności. Coraz większe znaczenie ma również odpowiedzialne zarządzanie łańcuchami dostaw - firmy globalne mogą redukować ryzyko pracy przymusowej i niskich płac, jednocześnie inwestując w rozwój lokalnych dostawców. Na całym świecie ponad 27 mln osób zmuszanych jest do pracy przymusowej, w tym ogromna większość w sektorze prywatnym jak usługi, produkcja, budownictwo, rolnictwo czy prace domowe3. Istotne są więc partnerstwa, które pozwalają reagować na kryzysy humanitarne i budować długofalowe programy wzmacniające odporność społeczności.

Rozwiązania i kierunki działań

Systemy ochrony socjalnej muszą obejmować powszechny dostęp do edukacji i opieki zdrowotnej, ubezpieczenia społeczne oraz wsparcie w sytuacjach nadzwyczajnych. Zielone inwestycje, takie jak rozwój energetyki odnawialnej, transportu niskoemisyjnego czy odpornych systemów rolniczych, mogą jednocześnie zmniejszać skutki kryzysu klimatycznego i tworzyć nowe miejsca pracy. Włączenie cyfrowe staje się warunkiem uczestnictwa w rynku - dostęp do internetu i usług cyfrowych umożliwia przedsiębiorczość i korzystanie z usług finansowych. Ubóstwo cyfrowe to forma wykluczenia, która pogłębia istniejące już nierówności. Szczególną rolę odgrywa zatem edukacja i równość płci, które mają potencjał zapewnienia długofalowej zmiany.

Wyzwania na przyszłość

Do 2030 roku świat prawdopodobnie nie osiągnie pełnej eliminacji ubóstwa, jednak możliwe jest znaczące ograniczenie jego skali oraz doprecyzowanie, że ubóstwo to zagadnienie wielowymiarowe. Rośnie potrzeba rozwijania międzynarodowych mechanizmów solidarnościowych, takich jak transfery nadwyżek żywności czy szybkie wsparcie finansowe dla krajów dotkniętych kryzysami. Globalne partnerstwa - wzorowane np. na porozumieniach w ramach Food Assistance Convention - są kluczowe, by reagować na rosnące ryzyka związane z kryzysem klimatycznym i zapewniać, że ubóstwo nie będzie pogłębiać się w wyniku braku dostępu do podstawowych dóbr.

Monika Michalska, UNEP/GRID-Warszawa